In het analoge pre-internet tijdperk was de situatie behoorlijk eenvoudig, vertelt freelance fotograaf Patrick Verbessem ons, Een fotograaf nam een foto, vergrootte ze en verkocht de afdruk aan een klant. Het negatief bleef eigendom van de fotograaf en de klant kon gebruik maken van de afdruk.

Dit transactiemodel hield meer dan een eeuw stand, waarom functioneert het dan vandaag niet meer? De ene e-revolutie na de andere i-omwenteling digitaliseerde onze hele belevingswereld en vereenvoudigde de toegang tot fotografisch beeldmateriaal sterk.

Daarom werd de toepassing van, sinds jaar en dag, bestaande en nooit in vraag gestelde rechten een groeiende bron van verwarring en frustratie, verduidelijkt hij.

Je kan enerzijds auteursrechten (rechten van de fotograaf) onderscheiden, anderzijds heb je portretrechten (rechten van de afgebeelde persoon).

Auteursrecht is het recht van een auteur op officiele erkenning en bescherming van zijn intellectuele en/of artistieke creatie. De idees, concepten of methodes die hebben geleid tot de foto worden niet beschermd, enkel de foto zelf geniet bescherming.

Auteursrecht ontstaat automatisch op het moment dat de fotograaf een foto maakt: een formele registratie-aanvraag is dus niet nodig. Pas 70 jaar na de dood van de fotograaf, behoort de foto tot het publieke domein en kan ze vrij gebruikt worden. De auteursrechten worden opgesplitst in vermogensrechten en morele rechten. 

Deze rechten geven de auteur de mogelijkheid inkomsten te verwerven uit hun artistieke werk.

Vermogensrechten kunnen afgestaan worden.

1. Reproductierecht : Alleen de fotograaf heeft het recht zijn foto op welke wijze of in welke vorm te (laten) reproduceren.

Je hebt de toestemming van de fotograaf niet nodig bij privegebruik, onderwijsdoeleinden, musea  maar voor de meeste toepassingen heb je zijn uitdrukkelijke toestemming echter wel nodig.

2. Recht van mededeling aan het publiek : Alleen de fotograaf heeft het recht om te beslissen hoe zijn werk wordt publiek gemaakt.

Wat de (al of niet) noodzakelijke toestemming betreft gelden voor dit recht dezelfde voorwaarden als voor het reproductierecht.

3. Volgrecht : Aangezien verkoop de voornaamste exploitatiewijze van een foto is, heeft dit recht de bedoeling de fotograaf te laten delen in de opbrengsten van de opeenvolgende openbare verkopen van het werk.

Deze rechten hebben als doel de persoonlijkheid van de auteur, zoals die in het werk tot uiting komt, te beschermen. Ze bevestigen de band tussen de persoon van de auteur en zijn creatie.

Omwille van die intrinsieke band kunnen morele rechten niet afgestaan worden.

1. Divulgatierecht is het recht van de fotograaf om zijn beelden bekend te maken aan het publiek. 

2. Vaderschapsrecht verplicht de gebruiker van een foto om de naam van de fotograaf bij elk gebruik te vermelden.

3. Recht op eerbied voor het werk staat niet toe dat het werk veranderd wordt. 

Het basiskenmerk van portretrecht is de vereiste dat de afgebeelde, herkenbare persoon zijn toestemming geeft. Deze toestemming moet uitdrukkelijk en vooraf worden verkregen. Portretrecht geldt tot 20 jaar na het overlijden van de afgebeelde persoon.

Voor publicatie van portretten is zodoende zowel de toestemming van de fotograaf (reproductierecht) als de toestemming van de geportretteerde (portretrecht) nodig:

- De fotograaf heeft de toestemming nodig van de geportretteerde.

- De geportretteerde heeft de toestemming nodig van de fotograaf.

In deze context is het boeiend om de voortdurende pogingen te volgen van bedrijven zoals Facebook en Google die via steeds veranderende algemene voorwaarden zich ondertussen wel het recht hebben toegeeigend om beeltenissen van personen en profielfotos te gebruiken bij gerichte advertenties. Je kan dus maar best gewaarschuwd zijn dat je een deel van de rechten op jouw fotos verliest van zodra je ze op bijvoorbeeld Facebook hebt geplaatst!

Kinderen : Zelfgemaakte fotos van je eigen kinderen mag je zonder problemen publiceren. Voor de publicatie van fotos van kinderen van anderen heb je de toestemming van de ouders of voogd nodig.

Let dus op met het online zetten van de klasfoto van je peuter!

Volwassenen : Zelfgemaakte fotos van jezelf mag je uiteraard zonder problemen publiceren. Groepsfotos, van welke aard ook, vereisen in principe de toestemming van elke afgebeelde persoon afzonderlijk!

De straat: Personen die deel uitmaken van een anonieme mensenmassa of deelnemen aan openbare manifestaties, kunnen geen publicatie verbieden.

Straatportretten worden echter beschouwd als gerichte beelden en vereisen bijgevolg wel de toestemming van de persoon in kwestie.

Van politici, sportfiguren, filmsterren, moet geen toestemming verkregen worden, in zoverre hun beeltenis gebruikt wordt in het kader van actualiteitsverslaggeving of om het publiek te informeren.

Wie heeft het nog niet meegemaakt dat er plots een verkoper aan zijn deur staat met haarscherpe vergrotingen vanuit de lucht van je huis, tuin en omgeving?

In principe zijn luchtfotos van priveeigendommen niet verboden! De privacywet is enkel van toepassing op beeldmateriaal van personen en dus vallen roerende (zoals autos) en onroerende goederen (zoals gebouwen) niet onder deze wetgeving.

Beelden ten behoeve van Google Street View worden steeds vanaf de openbare weg genomen. Ook hier biedt de wet op de privacy geen soelaas.

Je kan de beelden van je eigendom weliswaar niet laten verwijderen, maar de mogelijkheid om alles onscherp te maken wordt wel geboden.

Stel jezelf steeds empatisch op wanneer je persoonlijke fotos publiek maakt en verplaats je in de positie van de afgebeelde persoon. Vraag je af of er zelfs maar een minuscule reden zou kunnen bestaan waarom hij of zij het onwenselijk kan vinden om de foto gepubliceerd te zien. Bij de minste twijfel vraag je het hem of haar of gebruik de foto gewoonweg niet.

Wanneer je fotos door een professional laat maken, zal een deontologisch werkende fotograaf je informeren en afspraken maken omtrent de wederzijdse toepassingsmogelijkheden van de beelden. Deze afspraken leg je dan ook best vast in een schriftelijke overeenkomst.

Zo onderschrijf ik, besluit Patrick Verbessem, de gedragsregels van de Federation of European Photographers (FEP) en maak ik gebruik van, door de Nationale Vereniging van Beroepsfotografen (NVB) verstrekte, standaard overeenkomsten.

Meer info:   Freelance Fotograaf Patrick Verbessem Heistraat 13  2500 Lier  tel: 03 480 76 95  gsm: 0470 590 543  info@patrickverbessem.be